Hava Kirliliği Beyindeki Hasarı Hızlandırıyor: Yeni Bulgular ve Türkiye Gerçeği

Yeni bir araştırma, hava kirliliğine maruz kalmanın beyinde Alzheimer ve benzeri nörodejeneratif değişikliklerin birikimini hızlandırabileceğini ve bunun da bilişsel gerileme ile ilişkili olduğunu gösteriyor. Çalışmada, ölüm sonrası beyin incelemeleri ile bireylerin yaşamlarının son yılındaki hava kirliliği maruziyeti karşılaştırıldı.

Araştırmanın Öne Çıkan Noktaları

Çalışmada, incelenen beyin dokularında daha yüksek ince partikül (PM2.5) düzeylerine sahip olan bireylerde Alzheimer’a özgü değişikliklerin daha belirgin olduğu tespit edildi. PM2.5 seviyesindeki her artışın Alzheimer belirtilerinin şiddetinde anlamlı bir yükselişle ilişkilendirildiği kaydedildi.

Bilişsel ve İşlevsel Etkiler

Ayrıca, ölmeden önce klinik değerlendirmesi yapılmış bir alt grupta, daha yüksek hava kirliliği maruziyetinin hafıza, muhakeme, günlük yaşam aktiviteleri ve konuşma gibi alanlarda daha hızlı bozulumla bağlantılı olduğu bulundu. Araştırma, hava kirliliğinin demans şiddetindeki etkisinin büyük bir kısmının Alzheimer tipine ait beyin değişiklikleriyle açıklanabileceğini öne sürüyor.

Dünya Genelinde Hava Kirliliği Durumu

Son küresel raporlara göre, bazı ülkeler ve şehirler dünyadaki en yüksek PM2.5 seviyelerine sahip bölgeler arasında yer alıyor. Bu yüksek kirlilik seviyeleri, erken ölümler ve çocuk sağlığı üzerinde ciddi etkiler yaratıyor.

En Yüksek Partikül Kirliliği Olan Ülkeler (Örnek Sıralama)

• Çad
• Bangladeş
• Pakistan
• Demokratik Kongo Cumhuriyeti
• Hindistan
• Tacikistan
• Nepal
• Uganda
• Ruanda
• Burundi

Dünyanın En Kirli Şehirlerinden Bazıları

Raporlar, bazı kentlerin özellikle yüksek yıllık PM2.5 değerleri kaydettiğini; bunlar arasında Hindistan ve Pakistan şehirleri yoğun olarak yer alıyor.

• Byrnihat (Hindistan)
• Delhi (Hindistan)
• Karağandı (Kazakistan)
• Mullanpur (Hindistan)
• Lahor (Pakistan)
• Yeni Delhi (Hindistan)
• Multan (Pakistan)
• Peşaver (Pakistan)
• Hotan (Çin)
• Noida (Hindistan)

Küresel ölçekte hava kirliliğine bağlı ölümlerin sayısı milyonları buluyor; özellikle küçük çocuklar ile kronik hastalığı olan yetişkinler en büyük risk grubunu oluşturuyor.

Türkiye’de Durum ve Ekonomik Yük

Ulusal değerlendirmelere göre Türkiye’de partikül madde kirliliğinin ekonomik maliyeti yüksek. Yapılan hesaplamalar, PM2.5 kaynaklı sağlık etkilerinin yıllık ekonomik kayba ve erken ölümlere yol açtığını gösteriyor. Raporlar, hava kirliliği düzeyi Dünya Sağlık Örgütü önerilerine çekilseydi on binlerce hayatın kurtarılabileceğini belirtiyor.

İstanbul’da Hava Kalitesi Farklılıkları

İstanbul genelinde bazı ilçeler diğerlerine göre daha yüksek kirlilik seviyeleri bildiriyor. Büyükada, Şile ve Sarıyer gibi bölgeler kıyı ve orman alanlarına yakın olmaları nedeniyle daha iyi okuma değerleri gösterirken, merkezi ve sanayi bölgeleri daha yüksek PM2.5 seviyeleriyle öne çıkıyor.

Halk Sağlığı İçin Çıkarımlar

Artan kanıtlar, hava kirliliğinin sadece solunum ve kardiyovasküler hastalıkları etkilemediğini, aynı zamanda beyin sağlığı üzerinde de uzun vadeli olumsuz etkiler yarattığını ortaya koyuyor. Toplumsal düzeyde hava kalitesinin iyileştirilmesi için politik adımlar atılması, erken ölümlerin ve nörolojik hastalıkların yükünün azaltılmasında kritik öneme sahip.

Uzun vadede kentsel planlama, temiz enerji yatırımları, ulaşım politikaları ve sıkı hava kalitesi standartları uygulamaya konulduğunda hem sağlık hem de ekonomik yönden önemli kazanımlar sağlanabilir.